(24.01.1931)

Літаратуразнавец, тэкстолаг, крытык

Міхаіл Іосіфавіч Мушынскі - адзін з самых выдатных і знакамітых сучасных беларускіх літаратуразнаўцаў і крытыкаў. Нарадзіўся 24 студзеня 1931 г. у в. Мокрае Быхаўскага раёна Магілёўскай вобласці ў сям'і чыгуначніка.

Хоць бацька працаваў на чыгунцы, але сям'я, жывучы ў вёсцы, вяла тыповы лад сялянскага жыцця. У 1938 г. Міхась пайшоў у першы клас Макранскай СШ. Вучобу перапыніла вайна. У час вайны сям'я жыла ў роднай вёсцы, а бацька працаваў на ваенным заводзе ў г. Ніжні Тагіл Свярдлоўскай вобласці. Пасля вайны Міхась зноў вучыўся ў Макранскай школе. У 1948 г. здаў экстэрнам экзамены за 8 класаў і быў прыняты ў Быхаўскую СШ №1. Школу скончыў з медалём і ў 1950 г. паступіў на філалагічны факультэт Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. Закончыў вучобу ва ўніверсітэце ў 1955 г. Год працаваў рэдактарам выдавецтва Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта.

З 1956 г. М. І. Мушынскі – навуковы супрацоўнік Інстытута літаратуры імя Янкі Купалы Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі. Тут пад кіраўніцтвам Міхаіла Іосіфавіча былі выдадзены зборы твораў беларускіх пісьменнікаў І. Мележа, М. Лынькова, М. Гарэцкага, П. Пестрака, З. Бядулі, П. Броўкі, М. Багдановіча, М. Зарэцкага, што, безумоўна, узбагаціла фактычныя ўяўленні зацікаўленага беларускага чытача аб багацці і значнасці духоўнага жыцця ў Рэспубліцы Беларусь. Цяпер ён загадчык аддзела выданняў і тэксталогіі Інстытута літаратуры імя Янкі Купалы Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі.

М. І. Мушынскі – доктар філалагічных навук (1978 г.), член-карэспандэнт Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі (1991 г.), член Саюза пісьменнікаў Беларусі з 1973 г., лаўрэат Дзяржаўнай прэміі Беларусі за ўдзел у напісанні "Гісторыі беларускай савецкай літаратуры" (на рускай мове). Узнагароджваўся бронзавым медалём ВДНГ СССР за манаграфію "Беларуская крытыка і літаратуразнаўства: 20-30-я гады". У той час ніводная рэспубліка не мела такіх даследванняў па прычыне ідэйна-палітычных складанасцяў гэтай праблемы. Міхаіл Іосіфавіч не спалохаўся гэтай вельмі сур'ёзнай перашкоды, яго кніга аб'ектыўна-аналітычная. І ў гэтым заслуга яе аўтара.

Усе кнігі М. І. Мушынскага, а іх набіраецца шмат: "Ад задумы да здзяйснення. Творчая гісторыя "Новай зямлі" і "Сымона-музыкі" (1965 г.), "Шляхі развіцця беларускай савецкай прозы. Агульны рух і галоўныя тэндэнцыі" (у сааўтарстве з В. Каваленкам і А. Яскевічам) (1972 г.), "Беларуская крытыка і літаратуразнаўства: 20-30-я гады" (1975 г.), "Якуб Колас. Летапіс жьцця і творчасці" (1982 г.), "Беларуская крытыка і літаратуразнаўства: 40-я - першая палова 60-х гадоў" (1985 г.), "Каардынаты пошуку. Беларуская крытыка: набыткі і перспектывы" (1988 г.), "І нічога, апроч праўды: якой быць "Гісторыі беларускай літаратуры" (1990 г.), "Нескароны талент. Праўдзівая гісторыя жыцця і творчасці Міхася Зарэцкага" (1991 г.) - праблемна акадэмічныя. Усе яны рэцэнзаваліся ў розных выданнях многімі аўтарамі, што сведчыць пра ідэйна-эстэтычную актуальнасць іх зместу. Нават першую яго кнігу "Ад задумы да здзяйснення" рэцэнзавалі такія добрасумленныя і баявітыя крытыкі, як Д. Бугаёў і В. Рагойша. Але ён не цураецца і жывога літаратурнага жыцця. Ім напісана больш двухсот артыкулаў пра бягучы літаратурны працэс. І ўсе яны вызначаюцца жывасцю выкладання думкі і вобразнасцю слова. У 2012 г. выйшла новая кніга М. Мушынскага “Летапіс жыцця і творчасці Якуба Коласа”.

Шмат гадоў узначальваў М. І. Мушынскі секцыю крытыкі і літаратуразнаўства ў Саюзе пісьменнікаў Беларусі. Па актыўнасці дзейнасці і значнасці зробленага секцыя лічыцца адной з самых лепшых. На пасяджэннях ставяцца і абмяркоўваюцца важныя і актуальныя праблемы сучаснага літаратурнага жыцця, удзяляецца належная ўвага выхаванню літаратурнай моладзі.

Праблема выхавання маладой змены крытыкаў і літаратуразнаўцаў звязана і з іншымі творчымі лініямі жыццёвага лёсу М. І. Мушынскага. Ён член Спецыяльнага савета па абароне кандыдацкіх і доктарскіх дысертацый пры Інстытуце літаратуры імя Янкі Купалы НАН Беларусі і Беларускім дзяржаўным універсітэце, дзе часта выступае ў якасці арбітра ў вызначэнні навуковай якасці даследаванняў маладых вучоных. Мушынскі цесна супрацоўнічае з Вышэйшай атэстацыйнай камісіяй, якая заклікана правяраць навуковую каштоўнасць прац, якія абараняюцца ў якасці дысертацый.

Любімымі творчымі асобамі для даследавання іх літаратурнай спадчыны з'яўляюцца ў Міхаіла Іосіфавіча Якуб Колас, Міхась Зарэцкі і асабліва Максім Гарэцкі, што цалкам апраўдана ва ўсіх сэнсах.

Не было, бадай што, ніводнай навуковай канферэнцыі ў рэспубліцы, на якой М. І. Мушынскі не выступіў бы з грунтоўным дакладам, прысвечаным аналізу творчасці таго ці іншага з вышэй названых класікаў нацыянальнай літаратуры. Ён актыўны і пастаянны ўдзельнік літаратурных чытанняў "Каласавіны", якія штогод праводзяцца Літаратурным музеем Якуба Коласа. Ахвотна ездзіць ён таксама з дакладамі на літаратурна-навуковыя мерапрыемствы, якія адбываюцца на радзіме Максіма Гарэцкага.

Творы Міхася Мушынскага

Мушынскі, М. Беларуская крытыка i лiтаратуразнаўства : 20-30-я гады / М. Мушынскі. —Мінск : Навука і тэхніка, 1975.— 376 с. У працах даследуюцца шляхі фарміравання беларускай крытыкі і літаратуразнаўства 20–30-х гадоў. Асвятляецца дзейнасць літаратурных а’бяднанняў “Маладняк”, “Узвышша”, “Полымя”, БелАПП. Аналізуецца спадчына вядомых беларускіх вучоных І. Замоціна, Я. Баршчэўскага і інш.

Мушынскі, М. Беларуская крытыка i лiтаратуразнаўства. 40-я – першая палавiна 60-х гадоў / М. Мушынскі. —Мінск : Навука і тэхніка, 1985.— 343 с. Кніга з’яўляецца працягам выдадзенай у 1975 годзе манаграфіі, у якой разглядалася беларуская крытычная і навуковая думка 20-30-х гадоў. Тут даследуюцца шляхі і вядучыя тэндэнцыі развіцця беларускай крытыкі і літаратуразнаўства 40 – першай паловы 60-х гадоў, раскрываецца адметнасць кожнага з намечаных аўтарам этапаў станаўлення крытыкі і літаратурнай навукі. Разлічана на філолагаў, выкладчыкаў літаратуры.

Мушынскі, М. Каардынаты пошуку : Беларуская крытыка : набыткі, перспектывы / М. Мушынскі. —Мінск : Мастацкая літаратура, 1988.— 255 с. Артыкулы, крытыка, доктара філалагічных навук Міхася Мушынскага прысвечаны праблемам сучаснай літаратурна-мастацкай крытыкі. Месца крытыкі ў агульным літаратурным працэсе, яе тэарэтыка-метадалагічны ўзровень, уплыў суб’ектыўнага фактару на творчасць —пра ўсё гэта ідзе размова ў кнізе. Таксама закрануты і некаторыя аспекты беларускага літаратуразнаўства, пададзены творчыя партрэты М.Багдановіча, М. Гарэцкага, І. Замоціна, Я. Коласа – пачынальнікаў беларускай гісторыка-літаратурнай навукі.

Мушынскі, М. Мае Каласавіны / М. Мушынскі.—Мінск : Беларуская навука, 2010.— 386 с. У кнізе шматгранная літаратурная спадчына Якуба Коласа разглядаецца як мастацка-духоўны складальнік грамадскага жыцця на сучасным этапе. Даследуюцца недастаткова вывучаныя аспекты творчасці: пісьменнік і яго асяроддзе, паэмы “Новая зямля” і “Сымон-музыка” і ўзровень іх перакладу на іншыя мовы; жанравая прыналежнацсь ліра-эпічнага твора “На шляхах волі”. Зроблена спроба ўдакладніць ранейшыя ацэнкі шэрага твораў.

Мушынскі, М. Падзвіжнік з Малой Багацькаўкі : жыццёвы і творчы шлях Максіма Гарэцкага / М. Мушынскі.— Мінск : Беларуская навука, 2008.— 510 с. У кнізе разглядаецца драматычны жыццёвы і творчы шлях класіка беларускай літаратуры Максіма Гарэцкага, выдатнага майстра слова, дзеяча-адраджэнца, асветніка, аднаго з заснавальнікаў нацыянальнай мастацкай прозы, айчыннага літаратуразнаўства і крытыкі, выдаўца, публіцыста, ацэньваецца яго роля ў станаўленні нацыянальнай свядомасці, развіцці беларускай думкі і культуры. Разлічана на студэнтаў, выкладчыкаў літаратуры, на шырокую чытацкую аўдыторыю.

Мушынскі, М. Праўдзівая гісторыя жыцця і творчасці Міхася Зарэцкага / М. Мушынскі. — Мінск : Беларуская навука, 2005.— 340 с. Упершню выданне выйшла ў 1991 годзе пад назвай “Нескароны талент: Праўдівая гісторыя жыцця і творчасці Міхася Зарэцкага”. Гэта другое выданне, дапоўненае. У кнізе праўдзіва раскрываецца трагічны лёс Міхася Зарэцкага, таленавітага пачынальніка беларускай савецкай літаратуры. Аналізуецца публіцыстычная і літаратурна-крытычная спадчына М. Зарэцкага, які паслядоўна змагаўся за нацыянальна-самабытныя шляхі развіцця беларускай культуры. У канцы кнігі змешчана метадычная распрацоўка па рамане “Вязьмо”, якая можа ыць выкарыстана пры вывучэнні гэтай тэмы ў сярэдняй школе.

Мушынскі, М. Тэксталогія твораў Янкі Купалы і Якуба Коласа / М. Мушынскі.— Мінск : Беларуская навука, 2007.— 414 с. У зборнік увайшлі артыкулы, прысвечаныя актуальным праблемам тэксталогіі твораў вялікіх нацыянальных паэтаў Янкі Купалы і Якуба Коласа. У артыкулах абагульняецца шматгадовы вопыт навукова-арганізацыйнай працы М.І. Мушынскага і яго непасрэднага ўдзелу ў падрыхтоўцы шматтомных навукова-каментаваных Збораў твораў класікаў беларускай літаратуры, у тым ліку і першага Поўнага збору твораў Купалы ў 9 тамах і новага Збору твораў Коласа ў 20 тамах. Матэрыялы зборніка ўводзяць чытачоў у атмасферу творчай працы выдатных майстроў слова. Адрасуецца студэнтам, работнікам музеяў, архіваў, бібліятэк.

Мушынскі, М. Якуб Колас : летапiс жыцця i творчасцi / М. Мушынскі.— Мінск : Мастацкая літаратура, 1982.— 543 с. Кніга пабудавана на дакументальнай аснове. У храналагічнай паслядоўнасці ўзнаўляюцца найбольш значныя факты жыцця і літаратурна-творчай, навуковай, грамадскай дзейнасці вялікага песняра беларускага народа Якуба Коласа.

Літаратура аб жыцці і творчасці Міхася Мушынскага

Андрэеў, С. Фундаментальны даследчык літаратуры: [пра Міхася Мушынскага] / Сяргей Андрэеў // Маяк Прыдняпроўя. – 2011. – 19 студзеня.

Леўчанка, М. Непратораным шляхам: [пра Міхася Мушынскага] / Мікола Леўчанка // Маяк Прыдняпроўя. – 2011. – 3 лістапада.

Марціновіч, Д. Навуковае даследаванне – як асалода: [пра Міхася Мушынскага] / Д. Марціновіч // Літаратура і мастацтва. – 2011. – 28 студзеня. – С. 15.

Міхаіл Іосіфавіч Мушынскі // Памяць: гісторыка-дакументальная хроніка Быхаўскага раёна. – Мінск: БелСЭ, 1990. – С. 571.

Міхаіл Іосіфавіч Мушынскі: Да 80-годдзя з дня нараджэння / Нац. акад. навук Беларусі; склад. Т. Ф. Мушынская. – Мінск: Беларуская навука, 2011. – 94 с. – (Біябібліяграфія вучоных Беларусі).

Міхась Мушынскі // Пісьменнікі Савецкай Беларусі: кароткі даведнік. –Мінск, 1981. – С. 249-250.

Мушынскі Міхаіл Іосіфавіч // Беларуская Энцыклапедыя: У 18 т. – Мінск: БелЭН, 2000. – Т. 11. – С. 48.

Мушынскі Міхась // Беларускія пісьменнікі: біябібліяграфічны слоўнік. У 6 т. – Мінск: БелЭН, 1992. – Т.4. – С. 344-346.

Мушынскі Міхась // Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі: У 5 т. – Мн.: БелСЭ, 1986. –Т. 3. –С. 709.

→ Таленты роднай зямлі