Дваранскі род Радкевічаў
У апошнія гады прыадчынены таямніцы, якія захоўваюцца баркалабаўскай зямлёй. Пасля працяглых пошукаў сталі вядомы шматлікія старонкі жыцця прадстаўнікоў дваранскага роду Радкевічаў.
У Баркалабаўскіх месцах дваране Радкевічы пасяліліся ў канцы 18 стагоддзя, пасля першага раздзелу Рэчы Паспалітай, у 1772 г., калі ўсходнія і паўночныя землі Беларусі адышлі да Расіі.
У даведніку "spis szlachty..." (аўтары С.Думін і С.Гарсінскі, Варшава, 1992) адзначаны род Радкевічаў, занесеных у 6-ю частку радаводу кнігі Магілёўскай губерні, у якую занесены старажытныя высакародныя дваранскія роды. Паводле звестак, атрыманых з краязнаўчага аддзялення Магілёўскай абласной бібліятэкі, прозвішча Радкевічаў ставіцца да 3-й часткі кнігі Магілёўскай губерні (1909). “В третью часть вносились и роды дворянства, приобретённого на службе гражданской, а равно и получившие права потомственного дворянства чрез пожалование одним из присвояющих сие достоинство Российских орденов”.
Добра вядома, што ў другой палове 19 стагоддзя, і амаль да самага канца, пасяленнем Сарочына валодаў Радкевіч Аляксандр Мікалаевіч. Сумесна з жонкай Ганнай Кузьмінічнай яны выгадавалі трох сыноў: Аляксандра, Андрэя і Мікалая, далі ім добрую адукацыю і выдатнае выхаванне. У жыцці яны адрозніваліся высокай высакароднасцю і духоўнасцю, дбайным служэннем праваслаўнай царкве, свайму народу і Айчыне. Пакінулі глыбокі след у гісторыі роднага краю і ўсёй Расіі. На дзяржаўнай службе праявілі сябе таленавітымі і мудрымі дзеячамі, добрымі арганізатарамі. Хутка прасоўваліся па службовай лесвіцы, часта атрымлівалі ўсё больш высокія званні грамадзянскіх чыноў царскай Расіі – ад тытулярнага дарадніка да камер-юнкера Найвышэйшага Двара.
Пасля смерці Радкевіча Аляксандра Мікалаевіча ў канцы 19 стагоддзя Сарочынскі маёнтак дастаўся малодшаму сыну Аляксандру Аляксандравічу. Сюды часта прыязджаў яго старэйшы брат Андрэй Аляксандравіч. Трэцці брат, Радкевіч Мікалай Аляксандравіч, валодаў маёнткам у мястэчку Буйнічы і ўдзельнічаў у губернскім самакіраванні. Маці братоў Радкевічаў, Ганне Кузьмінічне, належала цагельня ў м. Буйнічы блізка ад г. Магілёва. Сарочынскім маёнткам і цагельняй у м. Буйнічы кіравалі кіраўнікі, а самі ўладальнікі – Радкевічы Аляксандр Аляксандравіч і яго маці Ганна Кузьмінічна, жылі ў Санкт-Пецярбургу па адрасе: Васкрасенскі праспект, дом 17. У сталіцы браты Радкевічы знаходзіліся на дзяржаўнай службе, у тым ліку і пры Найвышэйшым Двары і часта прыязджалі ў родны край.
Радкевіч Андрэй Аляксандравіч – радавы дваранін. праваслаўны, скончыў Імператарскае вучылішча правазнаўства; тытулярны дараднік, член Магілёўскага павятовага з'езду (1903 г.), калежскі дараднік, камер-юнкер Найвышэйшага Двара (1912-1916 гг.); ганаровы дазорца Быхаўскага павета (1911-1914 гг.). Пажыццёвы ганаровы член Быхаўскага павятовага апякунства дзіцячых прытулкаў (1913 г.); земскі галосны (1916 г.).
Радкевіч Мікалай Аляксандравіч – дваранін, тытулярны дараднік (1903-1916 гг.); земскі начальнік 4-га ўчастку, на службе з 1889 г. На пасадзе з 1901 г., скончыў Імператарскае вучылішча правазнаўства; ганаровы сусветны суддзя Магілёўскага павятовага з'езду (1906-1908 гг.), земскі галосны. Член Магілёўскага губернскага аддзялення Яе імператарскай Высокасці Вялікай князёўны Таццяны Мікалаеўны для аказання часовай дапамогі асобам, пацярпелым ад ваенных бедстваў (1916 г.). Яму належыў маёнтак Буйнічы.
Радкевіч Ганна Кузьмінічна – член-спаборнік Камітэта Расійскага грамадства Чырвонага Крыжа (1908г.).
Дзейнасць братоў Радкевічаў і іх заслугі прадстаўлены ў “Памятных книжках Могилёвской губернии”. З “Памятных книжек Могилёвской губернии” вядома, што Радкевіч Аляксандр Аляксандравіч (1876 – канец 1917), наследны дваранін, праваслаўны, стацкі саветнік, буйны землеўладальнік скончыў Імператарскае вучылішча правазнаўства (1897). Старэйшы справавод Дзяржаўнай канцылярыі. З 1911 г. карэспандэнт галоўнага конезаводства па Магілёўскай губерні. Выбіраўся ганаровым сусветным суддзёй па Быхаўскім павеце на працягу трох тэрмінаў. Галосны Магілёўскай губерні і Быхаўскага павета земскіх сходаў (мясцовае самакіраванне) з часу ўводзін у губерні выбіральнага земства. Член шэрагу земскіх камісій.
Маёнтак братоў Радкевічаў, Аляксандра і Андрэя, знаходзіўся ў маляўнічым месцы Сарочына (кажуць, тут любілі гнездавацца сарокі), на адлегласці 3-х км. па прамой ад в. Баркалабава, на правым пагорыстым беразе р. Лахва. Іх вялікая і прыгожая двухпавярховая хата з калонамі патанала ў зеляніне парку з рэдкімі для нашых месцаў дрэвамі, дагледжанага саду, блізка падступаючага лесу і прыдарожных бяроз. Зараз пра мінуўшчыну нагадваюць толькі стары парк, непатрэбная вадаправодная вежа, скляпы, хаты.
Уладанні сарочынскіх Радкевічаў, шырокія палі і сенажаці, акружалі землі Баркалабаўскага жаночага манастыра. Будучы нястомнымі падзвіжнікамі праваслаўнай царквы, яны апекавалі манастыр, аказвалі дапамогу, калі яму патрабавалася падтрымка, абаранялі і дапамагалі пры стыхійных бедствах, ратавалі яго ад развалу і згубы. Для Радкевічаў манастыр быў сваім – месцам знаходжання ў Вечнасці. Склеп з іх радавым пахаваннем знаходзіўся са склепам пад царквой, пабудаванай у гонар Іаана Папярэдніка.
У маёнтку Сарочына, які належыў на пачатку 20-га стагоддзя малодшаму брату Аляксандру Аляксандравічу Радкевічу, вялася перадавая на той час гаспадарка. З 1874 г. працаваў вінакурны завод, у 1895 г. тут было 9 працоўных месц, мелася паравая машына, млын, вадаправод. Сарачынскі гаспадар быў буйным землеўладальнікам (890 дзес. зямлі), валодаў значнымі пляцамі лесу, участкамі прыдняпроўскіх сенажацяў, якія ўвосень былі абстаўлены мноствам стагоў якаснага сена. Працавалі наёмныя працоўныя і сяляне-сезоннікі, якія на шырокіх палях прыбіралі жыта, на гаспадарчым двары даглядалі за пародзістымі канямі і каровамі. На фермах утрымоўвалася вялікая колькасць скаціны, якая размяшчалася ў шасці прасторных хлявах, працаўнікі жылі ў трох умяшчальных драўляных хатах, адна была двухпавярховая.
Велізарная панская хата, якая раней стаяла ў цэнтры сядзібы, шмат чаго бачыла за час свайго існавання і шмат магла б расказаць. У ей было дваццаць прасторных светлых пакояў, дзве вялікія залы: адна на першым паверсе, якая служыла сталовай, другая на другім, прызначаная для забаўляльных мерапрыемстваў пры прыёме знатных гасцей. Тут гучала музыка, праходзілі шыкоўныя балі.
Падчас камуны ў гэтай зале ўрачыста праводзіліся новыя святы: ставіліся спектаклі, праходзілі канцэрты мастацкай самадзейнасці. У парку праходзілі танцы пад духавы аркестр, музыка гучала на ўсё наваколле, натоўпы моладзі ішлі ў Сарочына.
У пакоі, побач са сталовай, сезонна знаходзілася пачатковая школа, якая змяшчала дзяцей з вёсак Сарочына і Залахвенне.
Палац Радкевічаў спалілі нямецкія захопнікі. Пры адступе з Прыдняпроўя, яны падпалілі яго ўнутры, ён доўга тлеў і ніхто яго не тушыў. Сцены разабралі на цэглу ўжо ў мірны час.
Так распарадзіўся лёс, што вядомы ў старыя часы маёнтак дваран Радкевічаў пасля 1917 года атрымаў вядомасць на ўсю краіну дзякуючы найважнай падзеі новага часу. Тут, у панскім маёнтку, былыя парабкі і найбедныя сяляне бліжэйшых вёсак 16 лютага 1919 г. арганізавалі першую на Быхаўшчыне камуну, якая ў 1924 г. атрымала першы трактар у Магілёўскай вобласці. Камуна вяла перадавую гаспадарку, была ўдзельніцай Усесаюзнай сельскагаспадарчай выставы.
Абагульненыя звесткі, узятыя з розных крыніц пра дваранскі род Радкевічаў, дазволілі ўбачыць, што гэта былі буйныя дзеячы, якія пакінулі глыбокі след у гісторыі Магілёўшчыны і ўсёй Расіі, унеслі вялікі ўклад ва ўздым духоўнасці людзей, у акультурванне іх душ. Яны з'яўляліся абаронцамі і выратавальнікамі Баркалабаўскага Свята-Узнясенскага жаночага манастыра. Тут знаходзілася і іх радавое пахаванне. Браты Радкевічы, Аляксандр і Андрэй, прымалі актыўны ўдзел у працы органаў земскага самакіравання Магілёўскай губерні і Быхаўскага павета, былі ганаровымі членамі і апекунамі шматлікіх устаноў і грамадстваў, запомніліся чалавекалюбствам, ахвярнасцю, мецэнацтвам.
Уладальнікам маёнтка Сарочына, тытулярным дараднікам А.Н.Радкевічам была задумана думка пра вяртанне Баркалабаўскаму манастыру самастойнасці. Пачатыя ім клопаты пра гэта былі перарваны яго смерцю, але справа гэта не заглухла дзякуючы ўдзелу ў ёй жонкі нябожчыка А.К. Радкевіч і сына яе А.А.Радкевіча. З аднаўленнем самастойнасці Баркалабаўскага манастыра ён ізноў падняўся на значную вышыню, для яго надышлі лепшыя часы. Заслуга Радкевічаў у выратаванні і адраджэнні ўслаўленага манастыра неацэнная. Іх жыцці – самаадданае служэнне праваслаўнай царкве.
Братоў Аляксандра і Андрэя Радкевічаў спасціг трагічны лёс. Яны былі ўзяты ў сваім Сарочынскім маёнтку і расстраляны па загадзе рэвалюцыйнага камітэта ў канцы 1917 г.
Гібель Радкевічаў настолькі ўразіла ўсіх мясцовых жыхароў, што акалічнасці іх смерці не забыты да цяперашняга часу і без змены перадаюцца з пакалення да пакалення. Ермалоўская Людміла ведае месца расстрэлу – бераг Дняпра (каля 3 км. ад Сарочына). Многім вядома, што пахавалі іх манашкі ў Баркалабаўскім манастыры.
Ветэрану педагагічнай працы Старавойтавай Яўгеніі пашчасціла пабываць у склепе – радавым магільным склепе Радкевічаў, дзе бачыла вялікі помнік з прозвішчамі ўсіх памершых Радкевічаў. Гэта было ў часы знаходжання бальніцы на манастырскім двары, пад будынкам якога знаходзіўся падвал, а побач – склеп . Раней падвал і склеп былі пад царквой Іаана Прадцечы. Некалькі разоў навукоўцы рабілі раскопкі на гэтым месцы, але да падвала і склепа не дабраліся. Манастырская зямля працягвае захоўваць таямніцу пра радавод дваранскага роду Радкевічаў.
Гісторыя жыцця сарочынскіх Радкевічаў уяўляе вялікую цікавасць і павінна стаць для нас узорам служэння свайму народу і Айчыне, нашым гонарам у тым, што мы з'яўляемся наследнікамі хвалебных дваранскіх традыцый.
У памяці народа захаваліся да нашых дзён сведчанні высокай прыстойнасці і чалавекалюбства Радкевічаў. Успаміналі пра сваіх гаспадароў толькі добрае. Вось некалькі прыкладаў.
Жыхарка в. Сарочына Ермалоўская Людміла добра памятае ўспаміны сваёй бабулі Марыі. Яна расказвала, як аднойчы яе дзед араў поле і на дрожках пад'ехаў Радкевіч. Ён змераў кійком глыбіню ўзворвання, пахваліў свайго працаўніка і даў ва ўзнагароду манету.
Адна з быхаўчанак памятае ўспаміны сваёй бабулі пра службу прабабулі Марыі Маркаўны Шалупінай – галоўнай пакаёўкі ў спадарыні Радкевіч, якая чула і добразычліва ставілася да сваёй прыслужніцы. Пры выпадку заўсёды прывозіла яе дзецям падарункі, а саму надарыла набытымі ў в.Вець участкамі сенажаці і поля.
Былы камунар Міронаў Фядос, які працаваў парабкам у Сарочынскім маёнтку Радкевічаў казаў, што ў камуне яму жылося добра, але ў Радкевічаў нашмат лепш, адзначаў іх дабрыню, самаадданае служэнне Радзіме.
Старажыл в. Баркалабава Марухін Іван распавядаў, што продак Марухіных Герасім служыў у Сарочынскім маёнтку Радкевічаў кіраўніком. Калі ў 1901 г. бліз Баркалабава пралягла чыгунка, землі кіраўніка, падораныя яму Радкевічамі, былі падзелены чыгункай на дзве часткі. Радкевічы дабіліся пабудовы пераезду, названага Глухім, паколькі праз яго не праходзіла ніводная дарога – ён толькі злучаў два зямельныя ўчасткі кіраўніка. Пераезд знаходзіўся каля чыгункі прыпынку Собалеўка і нагадваў пра чалавечнасць дваран Радкевічаў.
